Tagalog Palawan

“Ala eh,” makon si Leo Martínez sa manga película kong sadin agaportray tana i’ saka Batagueño. Kong sa manga Bisaya ngani ingkokonan ta nga ‘dodong’ ig ‘inday’. Ang manga Waray ay ingtawag nga Waray ay moro ang toltolanen nga madangmit mademdeman i ang manga akakabati sa ang andang arampangan ay waray (nga maliag i kon ay ara). Ang bales ang manga Waray toladia: ingtatawag andang rang kanâ (m.i.k dan) ang manga Cebuano, moro dato ra ang andang madangmit mabati kananda. Sa akeng barrio, ingtatawag amen nga manga bilâ ang manga Tagbanua ig kong makabati kami ngani ang Yâ! ingkokonan nameng lagi nga Cagayanen. Dan ig marake pang manga alimbawa ang agapamatod nga kitang manga Filipino maliag agpangtawag i manga aran. Ang dailan i dan ay ang mabaskeg nga regionalismo. Regionalismo sa ateng bisarang ingagamit, sa grupong etnolinguistico kong sadin kita akagapil, ig sa banoang ateng ingkolayan. Karakean sa manga poro sa Filipinas, midiang sadiling bisara, cultura, herencia, ig kinaogalian. Ingka-classify ang kada grupo base sa andang lingoahi ig koltora. Ang cada grupo ay ingtatawag sa inglés nga ethnoliguistic group.  Sa poro ang Panay, dian ang manga Karay-a, Ilonggo, Aklanon ig manga nitibo. Sa Luzon ang manga Tagalog, Ilocano, Panggalatok, Kapampangan, Bicolano ig marake pang grupong etnolingüística. Sa Cebu, Bohol, Bagatnang Leyte ig sa mabael nga porciento ang Mindanao ang manga Cebuano/Bisaya. Sa kapoporoan ang Palawan, dian ang manga Cuyonon, Cagayanen, Agutaynen, Tagbanua, Batak, ig marake pa. Sa Palawan agaramatak da ang manga agatinagalog. Ig aelaman indo ba nga kit asa Palawan mi sadiling dialecto ang Tagalog. Tagalog nga iba sa pagtaragalogen ang manga agairistar sa Luzon.

Ang ethnoliguistic group i ang karakean sa manga Palaweño ay beken i Tagalog. Pay, sa aglelebas nga manga dagon mas inggagamit den ang Tagalog sa Palawan kay sa sa manga orihinal nga manga lingoahi i ang probinsya. Ang Tagalog nga inggagamit sa Palawan ay isara ka unique  nga combinasyon i ang Cuyonon, Bisaya, Hiligaynon at iba pang lingoahi dipindi sa logar sa Palawan. Sa akeng obsirbasyon dagi ang manga bisara o manga verbal filler nga inglaket den sa Tagalog nga ateng inggagamit sa Palawan.

Pagdogang i ‘daw’ kong magapangambay i saka bagay. ‘Paabot daw,’ makon ako ra sa’keng tangay datong agaadal ako pa sa Laguna. Anang sabat, ‘Sinong nagpapaabot?’ Sabat ko ra kanana, ‘Ako.’ Ta, ingkadlawan nanda ako. Abereng sanda kong ayamo agagamit ako pa i ‘daw’ maski ako ra gali ang agasogo o agapatigayon i saka bagay. Ang daw para sa Tagalog i ang Palawan ay agapakita i maiteng galang sa imong inpapangambayan.

Borit. Sa Kinaray-a kono dia borhit. Sa Ilonggo maman da ang tikal. Maliag i kon i dia ay isarang tao nga botigen o ambog. Poidi rang tawag sa kointo nga beken i matod o ingboat-boat lamang. Kong sanda kono mi mabael nga balay sa mi aplaya piro ara ra gali, dan borit. Kong agaambog nga tana kono marakeng koarta, dato gali ara ra, dan borit. Kong ingkokointoan kaw ngani ang manga kointong labaw pa sa kamatodan, dan borit. Matama ren ang manga borit sa Palawan. Manga politiko nga agapangako, ara ra ingboboat andang ingtipanan, sanda borit. Manga tao nga agapamangambog nga uso kono ang marijuana animan dapat samitan da i andang manga barkada, sus dan manga borit. Hahaha.

Walâ. Sa pakiman nga, ‘Nakakain ka na?’ Ang manga orihinal nga Tagalog kong ara pa sanda kakakaen, andang sabat, ‘Hindi pa.’ Ang sabat ang manga Tagalog sa Palawan, ‘Wala pa.’ Kita nindo ang dipirinsya? Ang tola’dang sabat ay alin sa manga Lingoahing Visaya o ang generic term sa tanang manga Lingoahi sa Kabisayaan. ‘Ara (Cuyonon), Wala (Cebuano), Wa-ay (Hiligaynon), Waray (Winaray-waray).’ Tanan ang sabat, ara. Animan ang toladang pagsarabaten inglagted den lamang sa Palaweñong Tagalog. Sa manga Lingoahing Visaya moro, maski ang imong ingboboat ay inggagapil sa manga bagay nga poiding midian o ara. ‘Ara ako pa akakasengnad animan ara kami pa’ kanen aymoro ara koarta si Tatay animan ara kami pa i’babakal i’ begas.’ Ang verb nga pagsengnad ig bakal, mi ang noun nga kanen ig koarta ay tanang ingkokonsidera nga manga bagay nga poiding midian o ara, naboat mo ron o ara pa. Dan ang gramatikal nga pasanag.

Maga-, naga-, nag-, ing-, ging-. Ang manga prefix o manga syllable nga dia ang madangmit gamiten sa Tagalog digi sa Palawan. Magakain, nagakain, nagkain, ingkain, gingkain. Imploinsya dia ang Cuyonon. Tenged sa ang manga prefix  nga dia ay inggagamit da sa bisarang Cuyonon.

Yâ, tâ, grabí o grabé, ay, oy, man. Tagalog Palawan: ‘Grabé ka dami man yan oy.’ ‘Tâ, ano rin?!’ Tagalog Manila: ‘Grábeng dami naman n’yan.’ ‘Ano naman sayo?!’ Tagalog Batangas: ‘Ay ka dami naman aré.’ ‘Ano naman ga?!’ Gets indo? Iba ateng manga expression.

Madasig nga paglilimegen. Ang Tagalog Manila ang ingkokon nga standard nga dialecto i ang Tagalog. Ang Tagalog sa Batangas, Quezon, Laguna, Cavite, Rizal, ig Mindoro ay mas o menos parariho lamang. Kaysan mi ibang punto ra ang Batangas nga iba ra sa Quezon, piro somatotal mararapit pa ra andang punto sa isara mi’sara. Ang Bulacan, Bataan ig pira ka manga logar sa Tengang Luzon ay parario ra. Sa manga dialectong dia, para kanaken, ang Tagalog Palawan ang pinakamadasig. Pirmi ako nganing ingkokonan akeng mang klasmeyt sa college (sa Laguna akeng college, mi klasmeyt ako nga Bulaqueño, Manileña, Caviteño ig Batangueño) nga madasig kono akeng pagrelemegen. Ig kaysan alalaketan ko i manga toltolaneng indi nanda maintindian ang akeng Tagalog.

Materegas nga Pagtaragalogon. Ara reng pasanag ang ministir pa. Aelaman ta ren dia. Hahaha.

Tikag, takab, gabâ, miris, landong, ig marake pang manga toltolaneng inglaket ta ren sa Tagalog. Ara gali gaba o miris sa Tagalog. Sa Bisayâ kono mirisi beken miris. Tikag o tekag imbis nga landi. Landong imbis nga lilim. Takab imbis nga takaw o sukab. Sagmaw imbis nga halô. Barya imbis nga suklî. Ay imbis nga kasi o dahil.

Dagi ren ang Tagalog nga midian kita sa Palawan. Kong papamatian mo ang manga bastek, sanda ang mas matetegas pa ang punto moro kong anono ang andang ababati sa andang manga goranggorang, dato mismo andang inglilimeg. Pay, kong magkolay den ngani tenged sa imploinsya ang TV, social media ig internet, ig iskoilan agatinlo ron ang kalidad ang andang pagtaragalogon. Makori ren bagon ang dialectong dia. Dan den ang marka i ang Kolonialismong Tagalog. Ako agaparet nga, ‘ang pagbabago sa Filipinas, mayad man o marimo, angkaboay ingan ang proseso.’

P.S.

Sa’teng pagreges sa ateng manga dila nga maglimeg  ang istranhirong lingoahi, akaboat kita ren i ateng sadiling dialecto. Saka istranghirong lingoahi nga ingtotolad ko sa saka alibotod. Alibotod nga gaalin sa manga Taga-ilog (taga-soba), indara nanda sa poro ang Palawan. Ingrisibi i ang manga tao, ingtanem anda ig ingpabayan den ang manga agapamorak den andang manga tanem nga maboay deng akatanem sa andang kalogtan. Ang alibotod ni Cuyonon, ni Agutaynen, ni Cagayanen, ig ang marake pang manga alibotod nga amatamat deng ingpapamilak agod bailoan ang alibotod ang Tagalog. Alibotod nga istranghiro. Sa logtang dia, kong ang saka tanem magabael ang iba magabansot. Pariho ra sa ateng manga lingoahi, kong ang isara gagamiten i ang karakean malilipitan den ang iba. Basipa rang indi ra. Isipa ang imong lolo ig lola nga masiget andang inglilimeg ang manga lingoahing dia i ang Palawan. Demdema ateng manga ginikanan nga naboi ra nga Cuyonon lamang andang gamit. Demdema ang gegma nga midian sanda para sa andang lingoahi nga maski sadin sanda magpakon dara anda ang andang lingoahi, ang andang identidad.

Gamiten ang manga orihinal nga manga limeg ang Palawan!